Het psychofysieke proces: bouwstenen

Elke psychofysieke activiteit is anders, en heeft zijn eigen sterktes en beperkingen. Niet alles is voor iedereen wenselijk, of mogelijk. Toch zijn er aspecten eigen aan bijna elke psycho-fysieke activiteit, ongeacht hoeveel nadruk ze krijgen. Hier benadrukken we enkele van deze aspecten: ademkracht, focus en concentratie, reflectie.

reflectie en (beeld)taal >

Ergens na de fysieke activiteit – soms formeel ingebouwd, soms informeel – is er een reflectiemoment. Hierbij worden de net opgedane ervaringen en emoties kort verwoord, en dit verwoorden draagt bij aan het bewustwordingsproces. Soms wordt er dieper op ervaringen ingegaan, maar doorgaans zijn het korte verbale interventies tussen vele non-verbale actiemomenten. Het verbale is dus functioneel als middel tot het verwoorden van ervaringen of emoties ‘on the spot’.

Tijdens zo’n sessie praat je wel, maar je praat over iets dat je doet. Dat maakt het verschil! Vragen als “Hoe voel je je vandaag?”, zijn voor jongeren veel te lastig, en roepen zelfs weerstand op. (psychomotorisch therapeut)

Zonder reflectie gaat een psychofysieke praktijk dus voor een groot deel aan zijn doel voorbij. Net dat verbaliseren zorgt ervoor dat de ervaring of actie nog bewuster ervaren wordt. En net dat bewustzijn maakt de overdracht naar situaties buiten de leercontext mogelijk. Maar taal blijft maar taal, en persoonlijke ervaringen vinden niet altijd gemakkelijk hun draai in ons gewoon taalgebruik. Het gebruik van beeldtaal en metaforen faciliteert dit verwoorden van ervaringen en inzichten: het Rots en Water jargon, de dierennamen bij yoga-houdingen, spreekwoorden over het lichaam,…

Wat ik ook veel gebruik om het lichaamsbewustzijn in combinatie met emoties te activeren, is spreekwoorden die ermee te maken hebben. Het ligt zwaar op je maag, er ligt iets op je lever, het lichaam voelt ‘zwaar’, er zit een krop in mijn keel, hartzeer, …. Dat voel je ook gewoon zo. (danstherapeute)

Wij hebben gasten die bij zo’n beetje mondelinge evaluatie, wanneer we vroegen wat vind je van de training, zeiden “Ik ga toch wat meer water zijn. Want ik heb toch wel geleerd dat ik veel rots ben, altijd rots ben geweest. En als ik dat nu zo zie, ik ga toch eens proberen wat meer water te zijn. Ik ga eens wat inzetten op water, en kijken wat dat meebrengt.” Of gasten die zeiden van, “Ik heb al een heel parcours afgelegd, en ik was altijd heel rots, maar ik ga het  nu toch anders aanpakken want het brengt men niet veel vooruit, dat rots zijn. Want ik merk nu ik de training heb gehad, dat ik meer water ben geworden, en ik kom veel minder in de problemen.” (Rots en Water trainer)

Ook taal en beelden die aansluiten bij de leefwereld van jongeren zijn heel dankbaar om mee te werken:

Wij werken met beelden als de ‘Monkey Mind’ wanneer onze gedachten alle kanten opgaan, met ‘foutmeldingen’ wanneer onze demonen weer eens te kritisch zijn voor onszelf, dingen die de jongeren heel goed begrijpen. (mindfulness therapeute)

Als reflectie met veel woorden moeilijk is, kan er altijd gewerkt worden met een gedicht, of zelfs maar een woord, dat een gevoel, gedachten of sfeer weergeeft . Of zelfs zonder woorden, bijvoorbeeld met een tekening, of door een kleurtje kiezen.

Focus >

Een van de directe voelbare voordelen van het lichaamsgericht werken is focus. Geen sport, geen fysieke oefening, geen fysieke waarneming kan gebeuren zonder enige vorm van focus.

Door de focus in of op de beweging creëer je rust. Je hoofd geraakt wat leger, dus het bouwt zich niet verder op, want als je denkt denkt denkt, dan bouwt het zich op in je lijf. Je moet uit je hoofd komen en de beste manier daartoe is door een focus op je lichaam, of op bewegen, door met je lichaam bezig zijn. Want die twee gaan niet samen, je kan niet zitten denken in de beweging. (Danstherapeute)

Focus dus op het lichaam en de lichamelijke gewaarwordingen in de eerste plaats, maar ook focus op de anderen. Denk je maar eens een voetbalmatch in zonder focus op het spel, op de eigen fysieke inbreng, op de andere spelers! Lichaamsgericht werken – of het nu individueel of met anderen is – vraagt gewoon om focus. En die focus is inzetbaar bij alles wat je doet in het dagelijks leven.

Ademkracht >

Focus op de adem brengt een wereld van verandering teweeg. Door lichamelijke oefeningen met aandacht voor de ademhaling uit te voeren, wordt direct de kracht van de ademhaling ervaren. Zit de ademhaling hoog, dan reageer je impulsief; breng je de ademhaling laag en diep, dan sta je – zonder al te veel moeite – in je kracht, en voel je je kalm. En dus minder impulsief, minder beïnvloedbaar door anderen, de groepsdruk,…

Je kan het hebben over ademkracht en bijvoorbeeld de oefening doen waarbij ze hun adem moeten inhouden in hun borstkas. Je geeft ze dan een duw en ze vliegen de eerste keer tot tegen de muur. Maar als ze hun adem laag houden, in hun buik, en ze buigen een beetje door hun knieën, dan staan ze steviger. Als je ze dan een duw geeft met dezelfde kracht, dan doen ze één stap achteruit. Dan ondervinden ze aan den lijven dat als ze hun adem goed gebruiken dat ze dan – letterlijk – steviger in hun schoenen staan. Dan proberen we dat met nog een aantal andere oefeningen. Niet enkel fysiek, maar ook mentaal sterk staan. Door rustig te ademen, en jezelf rustig te houden, kan je beter beslissingen nemen. Je kan dat uitleggen op papier, maar je kan ze dat ook fysiek laten ondervinden en voelen. (Rots en Water trainer)

Als dat dan doorgetrokken wordt naar het dagelijks leven, is er een grote stap gebeurd.

Wat ik heel leuk vind is, als je bijvoorbeeld van hun begeleiders hoort van, hij zit ‘s avonds op zijn bed ademhalingsoefeningen te doen omdat hij daar rustig van wordt, of hij had gezegd dat hij slecht gezind was, en hij had gevraagd, “Laat mij even met rust”, dat ze het dus doortrekken naar hun leven, hoe klein ook. (Rots en Water/kungfu trainer)